Trochskimerje Doorschemeren

Het beroemde cogito ergo sum (ik denk, dus ik ben) van Descartes heeft een lange voorgeschiedenis. Bij Augustinus komt men de formule tegen bij zijn bestrijding van het scepticisme. In een minder persoonlijke vorm vindt men haar ook bij Thomas. ‘In hoc quod aliquis cogitat,percipit se esse: Doordat iemand denkt, bemerkt hij dat hij bestaat’. Het gaat hier om de vraag, of men kan denken dat men niet bestaat. Deze vraag interesseert ons hier niet, maar wel de vraag, die hier doorschemert: hoe ontdekt men eigenlijk zichzelf?
Is de weg naar de zelfontdekking zo rechtstreeks, als dit citaat misschien suggereert? De fenomenologie heeft in haar kritiek Descartes’cogito erop gewezen, dat dit cogito te abstract is, aan de wijze waarop gedacht wordt, voorbijgaat. Wij denken immers nooit ‘puur’; wij denken altijd iets. Het reële cogito moet aangevuld worden: cogito aliquid (ik denk iets). Dit is nu ook het gezichtspunt dat wij bij Thomas vinden, duidelijk als volgt uitgesproken: ‘Prius est intelligere quod,quam intelligere se intelligere: Eerder is het begrijpen van iets dan het begrijpen dat men begrijpt'.

Delfgaauw over Thomas van Aquino

Wis en ûnwis Zeker en onzeker

Uit een testament van het jaar 1475:

Int jeer Uns Heren MCCCC ende fyff ende tsantich, up Heylige Sacraments dey, dae bytochte hem, hoewol hi syeeck was lychama, nochtan sund ende machtich fan forstand, datter naet sykera was dan dy daed ende onsykera dan dyo wra des dadis, deerom hath hy syn testament jefta leste willa mecketh, in maneren als hyrney scryowen steeth.

Vertaling in hedendaags Fries:

Yn it jier fan ús Hear MCCCC en fiif en santich, op Hillige Sakramentsdei, doe betocht er, hoewol’t er lichaamlik siik wie, lykwols mei sûn ferstân, dat er neat wisser is as de dea en ûnwisser as it oere fan’e dea, dêrom hat er syn testamint of lêste wil makke, sa’t hjirnei skreaun stiet.

Oer kar en frijdom en sa Over keuze en vrijheid en zo

Tegen het gezonde verstand in moet bovendien worden gepreciseerd dat de formule ‘vrij zijn’ niet betekent ‘krijgen wat je hebt gewild’, maar ‘zich ertoe brengen om uit zichzelf te willen ( in de brede betekenis van kiezen)’. Met andere woorden, succes is voor vrijheid allerminst van belang. De discussie waarin het gezonde verstand en de filosofen tegenover elkaar staan, komt op dit punt voort uit een misverstand : het empirische en populaire begrip ´vrijheid´, product van historische, politieke en morele omstandigheden, staat gelijk met ´vermogen om gekozen doeleinden te bereiken´. Het technische en filosofische concept vrijheid, het enige dat we hier in beschouwing namen, betekent slechts: autonomie van de keuze.

Sartre

Sartre geeft als voorbeeld dat een gevangene niet vrij is om de gevangenis te verlaten, maar wel vrij is om te proberen te ontsnappen.

Blyn Blind

Der Wille, welcher unser Wesen an sich ausmacht, ist einfacher Natur, er will bloß und erkennt nicht. Das Subjekt des Erkennens hingegen ist eine sekundäre, aus der Objektivikation des Willens hervorgehende Erscheinung……..Im Selbstbewusstsein steht es, als das allein Erkennende, dem Willen als sein Zuschauer gegenüber und erkennt , obgleich aus ihm entsprossen, ihn doch als ein von sich Verschiedenes, ein Fremdes……. Hieraus erklärt sich, dass unser eigenes Wesen uns, d.h. eben unserem Intellekt ein Rätsel ist.

Schopenhauer

Ja, zegt Schopenhauer, wij zijn voor onszelf een raadsel en Doarmer heeft dat gevoel ook wel eens, maar misschien moet hij meer reflecteren.

In grins lûke Een grens trekken

Wij zouden echter niet moeten menen dat een moraal van ‘laissez-faire’ en van verdraagzaamheid de vrijheid van de ander meer zou eerbiedigen: zodra ik besta, stel ik feitelijk een grens aan de vrijheid van de ander, ik ben die grens en elk van mijn projecten trekt die grens om de ander heen: naastenliefde, het laissez-faire, verdraagzaamheid – of elke attitude van onthouding – is een project van mijzelf dat mij bindt en de ander zonder diens toestemming bindt. Verdraagzaamheid rondom de ander bewerkstelligen betekent dat de ander met geweld in een verdraagzame wereld wordt geworpen. Het betekent dat hem principieel de vrije mogelijkheden tot moedig verzet, volharding, zelfbevestiging worden ontnomen die hij in een wereld van onverdraagzaamheid zou hebben kunnen ontwikkelen.

Sartre

Sechstich Zestig

In sprissel Een sprankje

Kijk toch om je heen! Wat daar roept: “Ik,ik,ik wil er zijn”, dat ben jij niet alleen, nee, alles roept dat, letterlijk alles wat maar over een sprankje bewustzijn beschikt. Daarom is dit verlangen in jou nu precies dat, wat niet individueel is, maar aan alles en iedereen zonder onderscheid gemeenschappelijk……….Wel heeft het er telkens weer de schijn van, omdat zo’n verlangen niet anders dan in een individueel wezen tot bewustzijn kan komen en zich daarom steeds enkel op zoiets individueels lijkt te betrekken. Dit is echter louter schijn, een illusie waar we, bevangen als we zijn door onze individualiteit, wel aan vastzitten, maar die door reflectie kan worden vernietigd en waarvan we kunnen worden bevrijd. Wat namelijk zo heftig om bestaan vraagt, dat is slechts indirect het individu: direct en eigenlijk is het de wil tot leven zelf, die in alles en iedereen dezelfde is.

Arthur Schopenhauer

Doarmer, in angstige afwachting van de dag van morgen , probeert uit deze woorden kracht te putten.

De wrâld De wereld

“De wereld is mijn voorstelling”- dat is een waarheid die met betrekking tot elk levend en kennend wezen geldigheid heeft, hoewel alleen de mens zich er een bewustzijn van kan vormen in de abstracte reflectie; en doet hij dit ook werkelijk, dan heeft de filosofische bezinning bij hem haar intrede gedaan. Hij ziet dan met helderheid en stelligheid in dat hij noch de zon kent noch de aarde, maar altijd enkel een oog dat ‘zon’ ziet, een hand die ‘aarde’ voelt. Hij begrijpt dan dat de wereld die hem omgeeft er alleen als voorstelling is, dat wil zeggen: er enkel en alleen is met betrekking tot iets anders, iets dat voorstelt, en dat hij zelf is.

Arthur Schopenhauer: De eerste woorden van Die Welt als Wille und Vorstellung

Deze troostende woorden van Schopenhauer zorgen ervoor dat Doarmer zijn doordeweekse beslommeringen overleeft.

It nuvere selskip Het vreemde gezelschap

Doarmer ontmoette hen tijdens een bijscholingscursus

De hipper De sprinkhaan

Uit de krant:

LEEUWARDEN - Het woord hipperhapke is gekozen tot het mooist vertaalde Friese woord van 2010. Het is een vertaling van het Nederlandse insectensnack, een woord dat vorig jaar voor het eerst opdook in het nieuws.
Op nummer twee staan de woorden 'Griene Pier', een vertaling van klimaatridder en op nummer drie staat 'oppoaie', in het Nederlands pimpen.

Heit en soan Vader en zoon

sunufatarungo iro saro rihtun
garutun se iro gudhamun, gurtun sih iro suert ana,
helidos, ubar hringa, do sie to dero hiltiu ritun

Hildebrandslied (8e eeuw)

zoon en vader brachten hun bewapening in orde
trokken hun maliënkolder strak, gordden hun zwaarden om,
de mannen, over de ringen, toen ze naar dit gevecht reden

Hjoeddeisk Eigentijds

Jezus zei: Als jullie leidslieden tot jullie zeggen: Ziet het Koninkrijk is in de hemel, dan zullen de vogelen des hemels jullie voor zijn. Als zij tot jullie zeggen: het is in de zee, dan zullen de vissen jullie voor zijn. Maar het koninkrijk van God is binnen in jullie en buiten jullie. Wie zichzelf kent, zal het vinden. Wanneer jullie jezelf kennen, dan zullen jullie gekend worden.

Uit het Thomasevangelie, een apocrief, gnostisch werk

Doarmer heeft gisteren deze woorden opnieuw gehoord, maar nu in een eigentijds jasje , het ging over reflectie en zo. “Wie zichzelf kent, zal het vinden”, dat klinkt aantrekkelijk, maar wie kent zichzelf? Sommige mensen nemen dat wel aan, maar hebben ze dan wel “diep genoeg” gereflecteerd en is het überhaupt mogelijk zichzelf te kennen? “Het Koninkrijk” is misschien wel onvindbaar.

De kaai De sleutel

Bij de vegetarische meetkundigen van het oude Groot-Griekenland treffen we dezelfde autoritaire neiging aan als bij sommige hedendaagse dwepers. Ze willen aller welzijn, en broederschap en harmonie. Ze kunnen nog geen vlieg kwaad doen. Maar in naam van een verondersteld evenwicht in de natuur, waarvan zij de sleutels in handen hebben, zijn ze bereid iedereen hun wil op te leggen…… Individueel bezien zijn de aanhangers van dergelijke sekten waarschijnlijk vriendelijke wezens. Maar door hun onwrikbare overtuiging dat ze als meester “een zachtmoedige gids voor zachtmoedige en rechtvaardige mensen" hebben en legitiem werken voor het welzijn van allen, blijft er heel weinig ruimte over voor de anderen, voor hun dwalingen en vrijheden. In hun denken is er ruimte noch voor het toeval noch voor de onverschilligheid en afzijdigheid. Omdat naar hun mening alles betekenis heeft, hebben ze het onzekere, het absurde, het wisselvallige, het chaotische, het contingente al afgeschreven. Dit komt niet meteen aan het licht. Maar de snelle overgang van totalitaire zachtmoedigheid naar werkelijke terreur blijft mogelijk.

Roger-Pol Droit

De Pythagoreeërs (ca. 500 v.Chr.) waren vegetariërs, die ook geen bonen mochten eten. Over het waarom bestaan verschillende verklaringen, rationele zowel als fantastische.

Befiemje Doorgronden

Ieder deugdzaam mens heeft voorrechten, bijvoorbeeld het recht om zijn eigen takkenbosje naar de brandstapel van de veroordeelde te brengen.

Nietzsche

Door zijn manier van kijken meent Nietzsche een diagnose te kunnen stellen van dat waaruit de waarden voortkomen. Hij meent het geheim te doorgronden van de manier waarop krachten werken op het gebied van de godsdienst, het schrijven, de beschaving, de verhouding tussen seksen, de staat enzovoort. Zijn vraag is uiteindelijk altijd waarom wij geloven, op grond van welke beweegredenen we het ene credo eerder aanvaarden dan het andere. Dat Nietzsche evenzeer irriteert en weerstand oproept als verheldert komt doordat hij niet vals speelt. Het overkomt hem natuurlijk wel eens dat hij zich vergist, overdrijft, onhoudbare standpunten inneemt. Maar niet dat hij doet alsof. Daarom kan hij ons niet onverschillig laten.

Roger-Pol Droit

Dwaandewei Gaandeweg

De eerste woorden uit “Morgenröte”:

Alle dingen die lang leven worden gaandeweg zozeer met rede doordrenkt, dat hun afkomst uit de onredelijkheid daardoor onwaarschijnlijk wordt.

Friedrich Nietzsche

Doarmer kan hier wel iets mee, met de rede kun je inderdaad achteraf elk "emotioneel" besluit een "rationeel jasje" geven.

Stypje Schragen

Absolutisme is in elk geval een beroepsrisico in de filosofie, aangezien radicale, scherpe posities helder te definiëren zijn, gemakkelijker te onthouden en meer aandacht plegen te trekken. Niemand werd ooit een beroemd filosoof door een kampioen in oecumenische hybriditeit te zijn. Voor wat betreft het thema van de vrije wil wordt deze tendens door de traditie zelf versterkt en geschraagd: zoals filosofen al tweeduizend jaar hebben gezegd: of we hebben een vrije wil, of niet; het is alles of helemaal niets. En dus worden de verschillende suggesties voor een compromis, de suggestie dat determinisme compatibel is met ten minste enkele soorten vrije wil, weerlegd als slechte koopjes, gevaarlijke ontwrichtingen van onze morele grondslagen.

D. Dennett

Drok meitsje Druk maken

Zoals rationalisten benadrukken, leven we in een materialistische wereld en op lange termijn zou het gedrag domineren dat het meest bijdraagt tot succes. We hebben echter telkens weer gezien dat het meest aanpasbare gedrag niet rechtstreeks voortkomt uit het najagen van materieel voordeel. Wegens belangrijke verplichtings- en implementatieproblemen zal dit najagen vaak zijn doel voorbijstreven. Om goed te doen, moeten we ons er soms niet druk om maken, het beste te willen doen.

R.Frank

Tebektinke Terugdenken

Een liedje en nog een tweede