Faaks en ûnferfeard Misschien en onversaagd

Het heeft, zoals we hebben gezien, slechts weinig regeringen moeite gekost hun staatsburgers zover te krijgen, dat zij wilden wat de regering wilde. De triomf van het despotisme is dat het de slaven tot de bekentenis heeft gedwongen dat zij vrij zouden zijn. Misschien is er helemaal geen harde hand voor nodig; misschien zijn de slaven wel heel oprecht als ze verklaren vrij te zijn: maar toch blijven zij slaven….. De mate van vrijheid van een mens of een volk om zo te leven als zij willen, moet worden afgewogen tegen de aanspraken van veel andere waarden, waarvan gelijkheid, rechtvaardigheid, geluk, veiligheid of openbare orde wellicht de meest voor de hand liggende voorbeelden zijn….. de veronderstelling dat alle waarden met behulp van één maatstaf kunnen worden gemeten, zodat het slechts een kwestie van zorgvuldig onderzoek is om de hoogste te bepalen, doet in mijn ogen geen recht aan onze kennis dat mensen vrij handelende personen zijn, en stelt het nemen van morele beslissingen voor als iets, wat in beginsel met een rekenliniaal kan worden gedaan….. Misschien is het ideaal van de vrijheid om doeleinden te kunnen kiezen zonder er aanspraak op te maken dat ze eeuwige geldigheid bezitten…. “ De relatieve geldigheid van de eigen overtuigingen beseffen”, zei een bewonderenswaardig hedendaags auteur, “ en ze toch onversaagd verdedigen, dat onderscheidt een beschaafd mens van een barbaar”.

I.Berlin (1909 - 1997)