In dwaaltún Een doolhof

Om kort te gaan, onze besluiten worden analoog aan een verkiezingsprocedure in een democratie genomen. Onze verschillende verlangens komen met hun voorkeur, waarbij ze rekening houden met de vele externe factoren die als beperking optreden of metaforisch de rol spelen van heggen in de enorme doolhof van het leven waarin wij allemaal gevangen zitten. Veel in het leven is ongelooflijk toevallig en onttrekt zich aan onze zeggenschap. We kunnen willen zoveel we willen, maar meestal komt onze wil van een koude kermis thuis. Onze wil is absoluut het tegendeel van vrij, hij is standvastig en stabiel, als een innerlijke gyroscoop, en de stabiliteit en standvastigheid van onze niet-vrije wil maakt mij tot mij en u tot u, en maakt tevens dat ik ik blijf en u u.

Hofstadter

De oude discussie ‘heeft de mens een vrije wil of niet?’. Hofstadter is duidelijk, we hebben niet zoveel te willen. Betekent dit, dat wij onder bepaalde omstandigheden niet anders kunnen dan een bepaald besluit nemen? Zij we dan nooit “schuldig”, wat we ook doen? Het lijkt er wel op. Volgens Hofstadter speelt het toeval bij die omstandigheden een grote rol en kunnen wij op die omstandigheden niet anders reageren dan zoals we doen. Doarmer vraagt zich af, waarom dan bij onze besluitvorming het toeval dan geen rol zou mogen spelen en dat zou betekenen dat we eigenlijk wel een vrije wil hebben, hoewel we daar dan weinig mee opschieten.

In snjit Een scheut

Welke fysische entiteiten bezitten Bewustzijn en welke niet? Bezit een heel menselijk lichaam Bewustzijn? Of hebben alleen de hersenen van de mens Bewustzijn? Of heeft misschien alleen een bepaald deel van de hersenen Bewustzijn? Wat zijn de precieze grenzen van een Bewuste entiteit? Door welke organisatorische of chemische eigenschap van een fysische structuur wordt die entiteit het recht gegund geïmpregneerd te worden met een scheutje Bewustzijn?
Hoe kan Bewustzijn samengaan met de natuurkundige wetten? Dat wil zeggen, hoe kan een scheutje Bewustzijn de baas spelen over materiële zaken zonder in hevig conflict te komen met het feit dat de natuurkundige wetten op zich voldoende zouden zijn om het gedrag van die zaken te bepalen.

Hofstadter

Wetterwille Waterpret

halverwege vanaf de rots

Zoon H. in de Adriatische Zee

In betize wrâld Een verwarde wereld

Daarom is de wereld niet alleen een hoogst bewonderenswaardige machine, maar voor zover hij uit geesten bestaat, de beste staat, waardoor aan de geesten een maximum aan geluk of vreugde wordt gegarandeerd, waarin hun fysieke volmaaktheid gelegen is. Maar je zult zeggen dat wij in de wereld het tegendeel ervaren, want dat het met de besten heel dikwijls het slechtste gaat, en dat niet alleen onschuldige dieren, maar ook mensen pijn lijden en gedood worden, zelfs onder folteringen, kortom dat de wereld, vooral wanneer wij letten op de manier waarop de mensheid wordt geregeerd, eerder de indruk wekt chaos en verwarring te zijn dan iets wat door een opperste wijsheid wordt geordend. Ik geef toe dat het op het eerste oog zo lijkt te zijn, maar ik meen dat, als we de zaak meer fundamenteel bekijken, we het tegendeel moeten vaststellen….. Wij kennen maar een gering deel van de eeuwigheid…. En toch oordelen wij op basis van een zo geringe ervaring lichtvaardig over iets wat onmeetbaar en eeuwig is.

Gottfried Leibniz (1646 – 1716)

Deze filosoof is van mening, dat wij in “de best mogelijke wereld” leven. Ook al zou het een grote ellende zijn, elk alternatief zou nog slechter zijn. Men spreekt wel eens over de optimistische kijk van deze filosoof op het bestaan , maar Doarmer heeft zijn twijfels of zijn opvatting wel zo positief uitgelegd moet worden, er zit ook iets in van “beter hebben we niet, je moet het hier maar mee doen”.

It bern en it weagjend nôt Het kind en het wuivend graan

Bern bin ik fan de boeren fan dit lân,
En op har pleatsen is myn jonkheid foarme.
Sûnt ha myn tinzen mennich paad lâns doarme
En geast en hert ha oeral fiedsel fûn.

Nin skientme wurdt my ea op ierde swider
As Fryske miede en Fryslâns weagjend nôt;
Nearne is in hillichdom dit Fryske hert’blider
As dat de dreamen fan syn âlden hâldt.

Douwe Kalma

De reinbôge De regenboog

Uiteindelijk zijn wij, vastgepinde hersenschimmen die onszelf waarnemen en onszelf verzinnen, wondertjes van zelfverwijzing…… Wij mensen, die halverwege de onmogelijk zichtbaar te maken kosmische onmetelijkheid van het gekromde ruimte-tijdcontinuüm en het twijfelachtige, schimmige flikkeren van geladen kwantums veeleer zweven als regenbogen en hersenschimmen dan als regendruppels of rotsblokken, zijn onvoorspelbare gedichten die onszelf schrijven, vage, metaforische, ambigue en soms buitengewoon mooie gedichten. Onszelf zo zien is waarschijnlijk niet zo opbeurend als geloven in onverwoordbare, bovennatuurlijke, met eeuwig leven beladen wolkjes, maar er staat iets tegenover. Wat je prijsgeeft is een kinderlijk gevoel dat alles precies is wat het lijkt.

Douglas Hofstadter

Deze woorden spreken Doarmer aan en hij herkent Berkeley erin. In zekere zin scheppen wij onze wereld, schrijven wij “ons gedicht”. En wat zijn wij? Hofstadter zegt , dat wij schimmig zijn, wij lijken meer op een regenboog dan op een tastbare regendruppel.

Ûnttsjoene Onttoveren

Wie transparantie wil, wil een wereld zonder geheimen, waarin alles kenbaar en beoordeelbaar is. En daardoor beheersbaar natuurlijk, maar dat is het verborgen verlangen dat steeds de grondslag vormt. Transparantie is een term die terug te voeren is op de ambities van de moderniteit. Meten is weten; weten is begrijpen; begrijpen is beheersen….. Een onttoverde wereld is een beheerste wereld waarin alles in het teken van ratio en controle staat. In een dergelijke wereld raken alle substantiële waarden geabstraheerd en overheerst uiteindelijk de functionele rationaliteit…….. De verzamelde control- en adviesindustrie van Nederland is daarbij een gretige handlanger. Monitors, benchmarks, planning en control, performance-indicatoren, kengetallen, competenties. Elke mode wordt massaal nagevolgd. “Waar zit je in het INK-model?” “Heb je al een competentiematrix?” Als die modegevoeligheid niet zo veel last zou veroorzaken, konden we met milde ironie volstaan.

P.H.A.Frissen

Swietrook Zoete geur

Ik rin alhiel ferwêzen om
En bin net mear my selme;
De swietrook fan in wûnderblom
Hat my alhiel bedwelme.

No sjong en floitsje 'k yn 'e moarn
En laitsje tsjin 'e sinne.
O wûnderbliere hertesoan,
Do blide jonge minne!

Piter Jelles Troelstra (1860- 1930)

Ik loop geheel verwezen rond
En ben zo vreemd van binnen;
De zoete wonderbloem die 'k vond
Bedwelmde al mijn zinnen.

Nu fluit ik 's morgens en ik zing
en lach het zonlicht tegen.
Kind van mijn hart, verlustiging,
O jonge minnezegen!

Vertaling van Theun de Vries

Suskesdei Zusjesdag

Vandaag heeft Doarmer drie van zijn zussen ontmoet, hetgeen voor een observateur als hij altijd interessant is. Hij heeft met hen over de Hegemer Mar, de Fluezen en de Morra gevaren en daarna uitkijkend over het water van een maaltijd genoten. Aan de overkant van het water waren de hoogtes van Gaasterland te zien. Kortom, sa kin men libje en toen hij ook nog een grote Friese vlag kreeg kon zijn dag niet meer kapot en hij realiseerde zich dat zussen eigenlijk helemaal niet bedreigend zijn.

De tillevyzje De televisie

Als Montaigne en Rabelais zich onledig hadden gehouden met nadenken over de boekdrukkunst, dan zouden ze nooit iets hebben geschreven! De technieken zijn geen onderwerp van overpeinzing. Ze zijn de brug tussen de stomme ervaring en wat men er dankzij hun bestaan over kan zeggen. Met de televisie gaat het niet precies zo. Vanwege de snelheid waarmee de televisie uitzendt, de versnelling die ze bewerkstelligt zou Virilio zeggen, haar planetaire karakter, dient het beeld zich als waar aan. ‘Dat is de mens, dat is de wereld van nu’, lijkt de buis te zeggen. Wat men waarneemt bestaat noodzakelijkerwijs! Vreemde overwinning van Berkeley op Descartes.

Jean Duvignaud

Simmermoarn Zomerochtend

Wat bisto leaflik, rizende simmermoarn!
't Opgeande sintsje laket my oan.
't Hoantsje kraait: kûkelû! `t Doke ropt: rûkûkû!
Ik wol ek sjonge fleurich fan toan.

Alles wat libbet docht der no sines by:
Fôltsjes en kealtsjes hynders en kij.
Guoskes, dy snetterje, skiepkes, dy bletterje.
Lamkes, dy springe nuvere blij.

't Lurkje yn 'e wolken, de eintsjes yn 't lizich wiet,
moskjes en sweltsjes, elts sjongt syn liet
De ea' barren klapperje, ljipkes wjukwapperje.
Skries op 'e hikke, ropt grito-griet!

`k Woe foar gjin gûne dat 'k jit te sliepen lei,
't is my sa noflik ier op `e dei.
Protters, dy tsjotterje, de eksters, dy skatterje,
alles is fleurich, ik bin it mei.

Waling Dykstra ( 1821- 1914)

Dit lied is de manier om wat vogelnamen te leren: Ljurk (leeuwerik), sweltsje (zwaluw), earrebarre (ooievaar), guos (gans), protter (spreeuw), skries (grutto), do (duif), ljip (kievit), mosk (mus), ein (eend).

De drôge De illusie

Mar , flechtling út ‘e deistge pleagen,
Hwat soe ik beare as koe’k dy net?
De drôge wykt fan skymrige eagen,
Dû bist it sels, myn dwyljend hert.

F.Schurer

De poarte De poort

Bij zijn bezoek aan de middeleeuwse stad E. ontmoette Doarmer ook een echte poortwachteres. Op zijn vraag of dit een goedverdienend beroep is, antwoordde zij, als door een wesp gestoken, zij had namelijk nog geen wespenvanger : “Nee, nauwelijks meer dan in het onderw. alleen je hebt natuurlijk meer status, daarom heb ik hiernaast ook nog een kleinschalige aardappelhandel, parels , eigenheimers en borgers, want ik zit hier op de grens van zand en klei”. De stad E. maakte overigens een goede indruk op Doarmer o.a. door de manier waarop men de middeleeuwse bouwwerken had gerestaureerd, zoals duidelijk aan de poort is te zien.

Fjouwer prekers Vier predikers

Rabje Kwaadspreken

Er wordt wat gekletst in deze wereld. Roddel is niet voor niets het cement van de samenleving. Zo gaat nu het gerucht als zou Doarmer iets te maken hebben met het tragische verscheiden van ene Bonifatius. Bij deze, zolang er geen harde bewijzen zijn, ontkent Doarmer ten stelligste er ook maar iets mee te maken te hebben. Integendeel hij waardeert het juist enorm wanneer mensen prediken of zo.

Etysk snobje Ethisch snoepen

Lila deelde suikerspinnen uit. ‘Als iedereen ter wereld liever suikerspinnen heeft dan zuurstokken, is het dan een feit over de wereld dat suikerspin lekkerder is, of alleen maar een algemeen aanvaarde overtuiging?’…… ‘De vraag laat zien dat voedsel een kwestie van smaak is, en ethiek duidelijk niet, zei Sam. Er zat een stuk suikerspin in zijn haar. ‘Stel dat er in een wereld waarin iedereen liever zuurstokken heeft één persoon is die suikerspinnen lekkerder vindt. Het zou toch belachelijk zijn om je af te vragen of zo iemand het verkeerde doet?’

Lucy Eyre

De ûndergrûn De ondergrond

Als ‘titanisch’ en ‘barbaars’ beschouwde de Apollinische Griek ook de uitwerking van het Dionysische, overigens zonder voor zichzelf te kunnen verhelen dat hij zelf toch ook innerlijk met die gevallen titanen en helden verwant was. Ja, hij moest nog meer ervaren: heel zijn bestaan met al zijn schoonheid en matiging berustte op een verborgen ondergrond van leed en kennis, die hem juist door het Dionysische geopenbaard werd. En wat bleek? Apollo kon niet zonder Dionysus leven! Het ‘titanische’ en het ‘barbaarse’ waren uiteindelijk net zo noodzakelijk als het Apollinische!

Nietzsche: Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik.

Bij het bouwen van de geordende “droomwereld” van het Apolllinische vergeet men wel het chaotische Dionysische waarop het bouwsel rust. Volgens Nietzsche leeft men echter het “gezondst” door zich hiervan bewust te blijven.

Glês Glas

Vroeger maakten Friese boeren in de hooitijd vaak gebruik van landarbeiders van buiten Friesland en om ze aan het werk te houden kregen deze regelmatig een borrel. De borrel werd gedronken uit een glas met een afgebroken voet, een “fûgeltsje”. Doarmer heeft verschillende theorieën gehoord waarom dit werd gedaan. De landarbeiders komen niet meer, maar het “fûgeltsje”bestaat nog steeds , zij het in een beschaafde vorm(zie bovenste foto). Aan te bevelen is bijvoorbeeld “rikke iel mei in fûgeltsje jenever”(= gerookte paling met jenever uit een “fûgeltsje”).Op de onderste foto ziet u ook in “fûgel”, maar die zult u wel herkennen, dat is natuurlijk een glazen tútfûgel bij een eveneens glazen drinkbakje.

De muonts De monnik

Het volk dat er woont, wordt door degenen die in Germanië wonen ‘Friezen’ genoemd. Ze verschillen veel in kleding en zeden van de Neder-Duitsers, want alle mannen zijn in de nek gelijk geschoren en ze dragen ronde kransen. Hoe voornamer ze zijn, des te hoger wordt het haar opgeschoren. En het is een volk , sterk van leden en kracht, mooi van lichaam, wreed van gemoed en druk bezig in de velden met lansen en ijzeren geschut. Het land is vol weiden en gras en ze hebben geen hout. Daarom branden zij turf en koeienmest en uitwerpselen van ossen, die gedroogd zijn. Het is een vrij volk dat door geen heer is bedwongen. Zij wagen hun lijf zodat ze vrij zullen blijven en ze sterven liever dan dat ze zouden worden bedwongen.

De monnik Bartholomaeus Anglicus (ca. 1230)

De feriening De vereniging

Hjoed wer twa oeren rûn, mar no yn’e rein. J. wie net hielendal fan’e skrik bekommen en doarde net wer lâns de lilke hiemdogge. Mar, hawar it hat sa wêze moatten, op in sânpaad foar it doarp H. seach J. hommels in losrinnende Dútske harder. Doarmer soe syn swurd al lûke, mar it die bliken, dat it in nuet bist wie. It oertsjûge lykwols Doarmer jitris fan it besteansrjocht fan’e Nederlandsche Christelijke Vereniging ter Bestrijding van Honden.