Nammers Immers

We hebben soevereiniteit nodig die ons tot ironie en zelfdistantie in staat stelt. Als in de relatie tot jezelf al het gevaar schuilt het slachtoffer te worden van je eigen waarheden, hoeveel groter moet dan niet voor anderen het gevaar voor lijf en leden worden als je met die waarheden naar buiten komt en in het sociale leven stapt – zonder die zelfdistantie en ironie. Doorgaans worden die gevaren niet gezien, omdat men immers met zijn waarheden ook voor de anderen, voor de maatschappij het beste wil. Wie zijn waarheid maatschappelijk wil verwerkelijken, behoort in de regel tot de categorie mensen die het ‘goed’ met ons voorhebben.

R.Safranski

Kwalsteriis Sneeuwijs

Vandaag is Doarmer voor een kort bezoek in het land F. geweest, als onbezoldigd “rayonhaad” wilde hij toch de situatie even met eigen ogen zien. Nu, tot zijn verbazing hield het ijs op sommige plaatsen, maar of dit genoeg is om de duizenden “zuiderburen” met hun hoempapa- en polonaisecultuur te dragen, is maar zeer de vraag. En misschien wordt het ook allemaal wel “kwalsteriis”.

Ferearmje of ferwoastgje Verarmen of verwoesten

Alleen wanneer ik niet alles mag doen, kan ik alles denken

Spinoza

Het leven verarmt als je onder invloed van het gebod om consequent te zijn alleen durft te denken wat je ook meent te kunnen leven. En aangezien het leven altijd een leven met andere mensen is, en daarom op compromisvorming en consensus blijft aangewezen, zul je alle compromissen, alle overeenkomsten die je in het sociale leven sluit, ook al aan je eigen denken opleggen. Zo komt het tot deze paradoxale situatie: niemand is zichzelf, iedereen is als de ander.
Het leven wordt verwoest als je, onder invloed van het gebod om tot elke prijs consequent te zijn, ook als het tot verwoesting leidt, iets wilt leven alleen omdat je het bedacht hebt.
De ene keer verarmt het leven omdat het denkbare eraan ontbreekt; de andere keer loopt het leven stuk op het geweld van het denkbare.

R. Safranski

Jin noflik fiele Zich op zijn gemak voelen

Kun je je een ‘niet- sinaasappel’ voorstellen? Waarschijnlijk niet, maar je kunt het wel zeggen. Vervolgens kun je zeggen dat iets niet tegelijkertijd een sinaasappel en een niet-sinaasappel kan zijn. Als we dus ‘democratie’ hebben, dan wordt al het andere ‘niet-democratie’ genoemd. Bij dat soort dingen voelt de geest zich niet op zijn gemak, aangezien er van nature geen ‘niet-sinaasappel’-patroon bestaat. Met schaakstukken wordt het een stuk eenvoudiger. Als je het over een ‘niet-wit stuk’ hebt, kun je je duidelijk een zwart stuk voorstellen. De geest probeert dus het vakje ‘niet’ met iets tastbaars in te vullen.’Niet-democratie’ betekent dan ‘dictatuur’.

Edward de Bono

Nei of troch Naar of door

Taal is een fantastisch middel om te beschrijven, maar dat betekent niet dat het ook fantastisch is als denksysteem of zelfs als perceptiesysteem. Als je een prachtig glas-in-loodraam in een middeleeuwse kerk in Frankrijk tegenkomt, kijk je dan ‘naar’ het raam of ‘door’ het raam naar de weilanden buiten? De meeste mensen kijken meer naar het raam dan er doorheen. Een van de fundamentele problemen met taal is de scheidslijn tussen diegenen die woorden behandelen als een venster waardoor we naar de wereld kijken, en diegenen die woorden behandelen als belangrijke en afgegrensde symbolen die een zelfstandig bestaan leiden.

Edward de Bono

Yn it hert reitsje In het hart raken

Pajerke, mijn swiet formeytsen,
dy my de hijmmelsch’swietheyt jout,
jouw my hondert paetkes, bout!
Dat it uwz ijn’t hert môt reytse:
Pæ my hondert reysen tjien,
Tuwt du wistet het ik mien.

Hondert-tuwzen paetkes jiette,
Tuwzen-tuwzen pæen dear to:
Bin ick gick! het ealje‘ ick? ho!
Lit uwz paetke‘, ô liordigh’ swiete,
Oon uwz lust-eyn, buwtte tol,
Swiet’, uwz swiete buwck swiet fol.

Gysbert Japix (1603-1666)

Onderdeel van een gedicht, waarvan de titel zoiets betekent als “gebruik de weinige tijd die je hebt goed, want het is zo voorbij”. Het gedicht gaat dan ook over “paetke”, in modern Fries “patsje” (= kussen), een synoniem van “tútsje”. Voortdurend gebruikt Gysbert ook het woord “swiet” (= zoet), want niets is toch “swieter” dan “patsje”. In de spelling van die tijd werd “ij” als een i-klank uitgesproken. Dit levert nog steeds verwarring op als iemand een achternaam heeft, die uit die tijd stamt.

Noflik Gezellig

Doarmer winsket jimme allegearre in noflike kryst

Doelfêst Doelgericht

Maar waarom is het alleen zijn zo’n slechte ervaring? Het meest banale antwoord luidt: omdat het erg moeilijk is om volledig op eigen kracht de geestelijke orde vast te houden. Wij hebben behoefte aan externe doelen, externe prikkels, externe feedback, omdat die ons in staat stellen onze aandacht goed te richten. En wanneer deze externe invloeden ontbreken, gaat de aandacht dolen en worden onze gedachten chaotisch – wat resulteert in de toestand die we ‘psychische entropie’ hebben gedoopt……. Daarom is de televisie voor zoveel mensen een weldaad. Hoewel tv-kijken een verre van positieve ervaring is, schept het kleurrijke scherm tenminste enige orde in het bewustzijn. De voorspelbare verhaallijnen, de vertrouwde personages en zelfs de totaal overbodige reclamespotjes verschaffen prikkels die ons bestaan bevestigen.

Mihaly Csikszentmihalyi

Deze man met die prachtige achternaam – zou je daarmee in de politiek carrière kunnen maken, vraagt Doarmer zich af – heeft werken geschreven over het verschijnsel de ‘flow’. Een werker zoals Doarmer nu eenmaal is, bevindt zich regelmatig in zo’n toestand.

Belslydzje Met de arreslee gaan

Doarmer heeft eindelijk een geschikt transportmiddel gevonden.

Ynsnijd Ingesneeuwd

Nadat Doarmer vanochtend twee uur in de sneeuw had gerend, bleek bij terugkomst dat hij volledig ingesneeuwd is en daarmee afgesloten van de buitenwereld. Het enige transportmiddel, dat hem overblijft, is de hondenslee.

Foartiid A priori

De belangrijkste apriori’s die Kant ontdekt zijn de aanschouwingsvormen van ruimte en tijd en de categorie van de causaliteit. Dat was niet alleen voor Kants tijdgenoten een reusachtige ontdekking. Ruimte en tijd gingen immers door voor het ‘objectieve’ zonder meer, en nu bewees Kant dat ze louter deel uitmaken van onze geestelijke toerusting. Het is alleen onze subjectieve aanschouwingsvorm die de dingen en gebeurtenissen lokaliseert op punten in ruimte en tijd. Net zo is het volgens Kant met de causaliteit gesteld. Dat is geen schema van de wereld buiten ons, maar een schema in ons hoofd, dat wij aan de buitenwereld opleggen. Het is alleen ons verstand dat de ontvangen zintuiglijke gegevens volgens het causaliteitsbeginsel met elkaar verbindt.

R.Safranski

In brette hoanne Een gebraden haan

Toen ik op een dag de redenering van Augustinus besprak, waarin hij op grond van die overweging dat het onvergankelijke beter is dan het vergankelijke, tot de conclusie komt dat god, de geheel goede, dan geheel onvergankelijk moet zijn, maakte iemand de opmerking dat volgens die redenering een kiezelsteen beter moet zijn dan een gebraden haantje. Want hij is in ieder geval minder vergankelijk…….. De geschiedenis heeft waarden totaal omgekeerd: het vergankelijke is het onvergankelijke geworden, niet toevallig omdat het behalve zijn vergankelijkheid nog andere en betere kwaliteiten heeft, maar juist omdat het vergankelijk is en daarin een bloei van hevig leven concentreert. Wat niet voorbijgaat is waardeloos en vervelend om geen andere reden dan dat het niet voorbijgaat. Een eeuwige, onvergankelijke waarheid is een waarheid op een niveau waarop wij de waarheid niet kennen, omdat we ze daar niet proeven en niet ruiken. Voor ons is ‘modern’ een ander woord voor ‘waar’ geworden, bijna een synoniem voor ‘goed’ en ‘betrouwbaar’.

C. Verhoeven

Bjusterbaarlik Verbluffend

‘Werkelijk’ is geen woord dat we met al te simpele zelfverzekerdheid mogen gebruiken. Als een neutrino (1) een brein had dat was geëvolueerd in voorouders op neutrinoformaat, zou het zeggen dat rotsen ‘werkelijk’ voor het merendeel bestaan uit lege ruimte. Wij hebben een brein dat is geëvolueerd in voorouders op middelgroot formaat die niet dwars door rotsen konden wandelen, dus ons ‘werkelijk’ is een ‘werkelijk’ waarbij rotsen massief zijn. Voor een dier is ‘werkelijk’ wat zijn hersenen als ‘werkelijk’ moeten ervaren om het dier te helpen overleven. En omdat verschillende soorten in zulke verschillende werelden leven zal er een verbluffende variëteit aan ‘werkelijken’ zijn.

Richard Dawkins

(1)Een subatomair deeltje dat probleemloos door materie gaat.

Earne yn it easten Ergens in het oosten

Vandaag was Doarmer even in het Heilige Land

De ljochten oanstutsen De lichten ontstoken

Doarmer heeft vanavond de lichten in zijn “buiten” kerstboom , een kleine blauwe spar, ontstoken en hij heeft daarbij vooruitlopend het volgende lied gezongen:

Stille nacht, hillige nacht,
stjerreglâns, ingle wacht
't Bern dat mannichten silligje sil,
dreamt yn 't krebke en glimket sa stil,
rêst yn sillige slom
rêst yn sillige slom.

It tsjoed Het kwaad

Terecht wordt gezegd dat vergankelijkheid en tekort in de natuurlijke dingen tegen de individuele natuur ingaan; maar toch behoren zij tot de bedoeling van de universele natuur, voor zover het tekort van het een ten goede komt aan het ander, ofwel ook het hele universum…. Als immers alle kwaad verhinderd zou worden, zou ook veel goed aan het universum ontbreken. De leeuw immers zou niet kunnen leven, als hij geen dieren zou doden.

Thomas van Aquino (1225-1274)

Tja, vanuit het perspectief van het prooidier vertegenwoordigt de leeuw misschien wel het kwaad, maar een schepping zonder leeuw zou erger zijn, aldus deze middeleeuwse theoloog/filosoof.

Hjir of dêr Hier of daar

Als Doarmer een beetje heimwee (ûnwennigens) heeft, dan klikt hij hier of daar .

Túnkje Tuinieren

Uit vochtige donkere dagen, eenzaamheid , liefdeloze woorden aan ons adres schieten conclusies op als paddenstoelen; ze zijn er op zekere morgen, we weten niet waar vandaan, en zien grauw en grimmig naar ons om. Wee de denker, die niet de tuinier, maar alleen ondergrond van zijn gewassen is!

Nietzsche

Ferstjitte Verstoten

De keerzijde van het christelijke medelijden met het lijden van de naaste is de diepgewortelde argwaan tegen alle vreugde van de naaste, zijn vreugde aan alles wat hij wil en kan.

Een heilige was tussen de gelovigen terechtgekomen en kon hun voortdurende haat tegen de zonde niet langer verdragen. Tenslotte zei hij: “God heeft alle dingen geschapen, alleen de zonde niet: is het een wonder, dat hij haar niet welgezind is? –Maar de mens heeft de zonde geschapen en zou hij haar, zijn enig kind, verstoten?

Nietzsche

It ûnrant Het onkruid

Men stelle zich een tuin voor, met honderd soorten bomen, met duizend soorten bloemen, met honderd soorten vruchten, met honderd soorten kruiden. Als nu een tuinman geen andere botanische onderscheiding kent als ‘eetbaar’ en ‘onkruid’, dan zal hij met negen tiende van zijn tuin niets weten te beginnen, hij zal de verrukkelijkste bloemen uitrukken, de edelste bomen omhakken of hij zal ze toch haten en scheef aankijken. Zo doet de steppewolf met de duizend bloemen van zijn ziel. Wat niet in de rubriek ‘mens’ of ‘wolf’ past, dat ziet hij niet eens.

Hermann Hesse

Krêftich meitsje Krachtig maken

Een liedje