It hat sa wêze moatten of net

Stel nu immers dat u zou mogen zeggen: “Als ik nu eens de macht bezat om dit of dat te kiezen.” Wel, wat u zou kiezen ligt al in de ordening vast, omdat uw rol geen aparte scène op het toneel van het heelal is, maar u als degene die u bent allang ingecalculeerd bent. Maar waar komt dan die eigen persoonlijkheid vandaan? Met dit probleem kan men twee kanten op. Enerzijds kan men vragen of men de schuld dat een individu dit of dat karakter heeft moet herleiden tot de schepper, als er een schepper is, of tot het geschapene zelf, of dat men anderzijds helemaal niet moet zoeken naar een schuld, zoals men bij het ontstaan van planten ook niet beschuldigend zegt dat ze geen waarnemingsvermogen hebben of bij andere levende wezens dat ze niet zo zijn als mensen. Want dat is hetzelfde als de vraag: “ Waarom zijn de mensen niet hetzelfde als de goden?” Waarom is het dan niet terecht dat we hier bij die planten en die levende wezens de schuldvraag stellen en waarom zouden we in het geval van mensen wel beschuldigend mogen zeggen dat een mens niet beter is dan hij is?

Plotinos (204- 270)

In hoeverre kan een mens schuldig zijn? De opvattingen hierover lopen uiteraard sterk uiteen, zowel in de filosofie als daarbuiten en ze hangen samen met het al dan niet accepteren van een “vrije wil”. Er zijn perioden, dat de mens verantwoordelijk wordt geacht voor zijn daden en perioden, waarin de mens gedetermineerd en in zekere zin onschuldig is. Bijvoorbeeld in de rechtspraak kan het milieu, de jeugd van een verdachte een rol spelen. Maar als de daden van iemand te verklaren zijn, moet iemand dan nog bestraft worden. Is “iemand begrijpen” gelijk aan “iemand vergeven”? Kortom een oud probleem. Als men Doarmer wijst op het feit, dat hij een slecht karakter heeft, antwoordt hij: “ Dat weet ik ook wel, maar het is niet leuk, dat je er steeds weer over begint.”