In smoarch fanke

Uit een proces in een barbaarse tijd:

Verdachte P. begon in het Friesch en weigerde Nederlandsch te spreken, hoewel de kantonrechter hem er op wees, dat de griffier en de ambtenaar van het O.M. geen Friesch verstonden, waardoor zijn antwoorden op de gestelde vragen niet genotuleerd zouden kunnen worden. Verdachte V. en mr. v.d. Schaaf antwoordden in het Nederlandsch. Een getuige à décharge, J. de Jong uit Leeuwarden begon eveneens in 't Friesch en noemde het een misstand dat de heeren, die al zoo lang in Friesland waren, zich de taal van het volk niet hadden eigen gemaakt. Daarna legde hij zijn verklaring in het Nederlandsch af, omdat de beleefdheid dit eischt en, aldus getuige, een Fries altijd beleefd - hij zei, denk ik, fatsoenlijk - is. Bij de behandeling van de zaak bleek o.a. nog, dat verdachten van den verbaliseerenden agent, die evenmin Friesch kende, geëischt hadden, dat hij deze taal tot hen sprak.En wat ‘die misstand’ betreft, het volgende ter opfrissing van 't geheugen. In de dagen van Domela Nieuwenhuis is er in Friesland een proces geweest tegen iemand, die in 't openbaar gezegd had, dat het toch bar was, dat ‘sa'n smoarch fanke’ - hij zei zeer waarschijnlik smoá (spr. smwa) - zoveel geld had. Hiermee doelde hij op onze jonge Koningin. Majesteitschennis natuurlijk. Totdat uitgemaakt werd door Fries-deskundigen, dat ‘smoárch’ heel vaak gebruikt werd, in verband met kinderen, in de zin van ‘nog niet volwassen’ (Zie ook Fries Wdb. III 152, 1e kolom). Daar had toch iemand in de gevangenis kunnen komen wegens gebrek aan taalkennis bij de rechters. Overdreven was het dus niet, dat de getuige à décharge op deze ‘misstand’ opmerkzaam maakte. De rechters zijn er bijna 50 jaar geleden al op gewezen.

Doarmer moet hierbij wel opmerken, dat het woord fanke in plaats van famke voor meisje voor hem wel een wat negatieve klank heeft, maar dat hoefden die Hollanders natuurlijk niet te weten.